Non se chora

Estrea: 21 de Outubro de 1993. Teatro Principal. Santiago de Compostela.

de Roberto Cossa

Roberto Cossa (1934) encabeza a coñecida como «Generación del 60», que engloba a pouco máis de media ducia de dramaturgos arxentinos.

Ficha Técnica

  • Autor: Roberto Cossa
  • Traducción: Dolores Vilavedra
  • Escenografía, vestiario e cartel: Antonio Francisco Simón
  • Deseño de Iluminación: Xúlio Lago
  • Fotografía: Xoán Piñón
  • Técnicos de Escena: Miguel López Soto / Antón Arias
  • Axudante de Dirección: Flor Maceiras
  • Dramaturxia e Dirección: Xúlio Lago
  • Intérpretes:
    Lola…………………….María Barcala
    Carme………………….Patricia de Lorenzo
    Pedro…………………..Luis Iglesia
    Ramón………………….Gonzalo M. Uriarte
    Manuel ………………..Antonio Francisco Simón
    Nai……………………….Feli Manzano

O Autor

Roberto Cossa (1934) encabeza a coñecida como «Generación del 60», que engloba a pouco máis de media ducia de dramaturgos arxentinos (Ricardo Talesnik, Rodolfo Wals, Carlos Somigliana, Oscar Viale, Germán Rozenmacher e Julio Mauricio, aos que se sumarían despois Griselda Gambaro e Eduardo Paulovsky). Esta xeración de autores comezou a rexistrar nos seus dramas a circunstancia da clase media arxentina e a provocar a análise e a reflexión tomando como linguaxe de referencia o estilo realista.

Desde a súa primeira peza «Nuestro fin de semana» (1964), Roberto Cossa desenvolve un tema constante: os soños e as frustracións dos bonaerense, o tránsito entre unha grandeza inalcanzable e a imparable caída de tódalas súas quimeras. Todo iso ao través duns personaxes extremadamente individualistas, representativos dunha clase media oportunista, desposuída de xenerosidade e esquecida da piedade e de calquera xesto solidario.

En opinión do escritor Osvaldo Soriano, «cuando otras generaciones hayan enterrado a la nuestra, el teatro de Cossa servirá, mejor que las noticias de los periódicos y los sesusos estudios sociopoliticos, para interpretar lo que fué la Argentina de nuestro tiempo. Su humor, su dudosa grandeza, su trágica caída».

Escolma de críticas

Comentario crítico de Manuel Rivas ao redor de «Non se chora».

Liberación, Comunicación, Verdade, Valentía e…. ¡Actores!

«Non se chora», no teatro galego, é unha liberación. Unha liberación para o espectador.

Unha liberación, creo, para a compañía que dirixe Xúlio Lago. Como a obra é realista , eu diría que dun realismo contundente, desacomplexado, puidera parecer estraña nestes tempos esa definición terapéutica. Suponse que para voar hai outros vieiros máis doados, desde a recreación de clásicos ata o experimentalismo de avangarda. Pero a ousadía de «Non se chora» radica, por paradóxico que pareza, en aterrar, en mergullarse e enlamarse na realidade.

¿Realidade? ¿Non é a realidade unha convención máis? O realismo artístico, cando non e puro costrumbrismo, acada o seu valor ao crear realidade, ao descobrir realidade, ao rescatar o sentido das palabras e das cousas de entre a follaxe da retórica da apariencia. Como o campesiño que mete as mans na terra para arrincar os froitos, o autor vai á cara oculta da existencia, os actores han de viaxar ao enigma diso que chamamos alma humana. E logo, toldos han de regresar. O campesiño que volta para mostrar os froitos á luz solar, o autor para darlle unha forma verosímil, fotografiable, á brétema do mundo, e os actores han de volver tamén desa viaxe interior para encarnar o personaxe. Todos arriscan nesa ciruxía. O costumbrismo, a simple posta en escena do tópico, mesmo o destilado como folklore, só esixe, cando se fai dignamente, oficio. Istoutro, esta case de aventura realista, esixe, ademáis, apostar a cabeza. «Non se chora» ten esa valentía. E, por demáis, o oficio: ese camiño de ida e volta ha de percorrerse sen trampa e tan de vagar que non se vexa.

«Non se chora» escrito do arxentino Roberto Cossa, é un achádego de Xúlio Lago. Funcionou na letra esa simpatía do paseante solitario polas praias do oeste que atopa de súpeto, a aboiar na beiramar, unha botella cunha mensaxe. Xúlio abriu a botella, leu a mensaxe e sentiu como propios os latexos de entreliñas. Eis unha obra moi galega, desde logo moi arxentina, para min que irlandesa e sen dúbida moi xaponesa e seguramente californiana. É unha obra da parroquia do mundo. A validez universal da obra vén dada porque non se apoia nun «tema» senón que desenvolve e profunda en comportamentos humáns. Os personaxes existen, teñen vida propia, contradinse, sobren o destino que os arrastra. A inmediata galeguidade da obra, intuída por Xúlio, viña da proximidade de claves, de referencias simbólicas, de códigos sentimentais, que están moi presente na vida galega. O propio título, o «No hai que llorar» traducido polo máis imperativo «Non se chora» ten para calquera galego un sentido persoal máis tamén colectivo, remite a unha historia, a unha memoria atormentada. O chorar ou non chorar é un dilema ao que se enfronta calquera ser humano pero en Galicia forma parte do código cultural, remite a corazón aberto a xénese romántica de Galicia. Chorona ou non, Galicia é unha nación que ten nos beizos o sabor salgado do verbo chorar. Na memoria colectiva tense soletreado en moitas ocasión ese non-se-chora. ¿E que dicir da terra como permanente telón de fondo, como tapiz onde se desatan as paixóns, as miserias, os soños¿ O valor da terra, o fío nutricio da herdanza, é un argumento que en Galicia non necesita anotacións. O mesmo a nai, tantas veces identificada coa propia terra. A nai terra. A terra como nai deitada. A nai como ventre nutricio.l Pero había que converter todo iso en teatro. Había que representalo, non explicalo. Dicilo con expresións que non fosen artificios, que tivesen o arrecendo da vida, e por personaxes que fosen carne e óso.

A versión galega está tan ben lograda que nos permite falar felizmente dunha inflexión na nosa dramatúrxia, dun paso adiante na verosimilitude da lingua no texto e da fala sobre o escenario. Moitos intentos meritorios no teatro galego teñen fracasado fronte ao público por falar esa urdime, por descoidar a verdade da lingua. Non se entenda esta observación como o reclamo do coloquialismo a ultranza, que derivaría nun tipismo máis. Cada obra esixe a súa expresión e non hai reglas establecidas. O milagro no teatro é que pode facer verosímil calquera mundo ou personaxe, por fantasioso que sexa ou disparatado que semelle, sempre que se manifeste con verdade, que consiga tecer a misteriosa tearaña da comunicación. «Non se chora» na súa aparente simplicidade, pode converterse nun punto de referencia para o teatro galego do futuro.

Merecería crear escola.

«Non se chora» ten tamén o don da oportunidade, unha contemporaneidade non buscada adrede que é o mellor xeito de ser contemporáneo, senón suxerida por unha atmósfera onde se sitúa como eixo fundamental o conflito entre moral individual e estatus social. entre sentimentos e ambici’´ons máis ou menos mesquiñas. Esa especie de catarse caníbal, en que só falta devorar á nai, ten un especial valor simbólico nestes intres. O realismo, como quen non quere a cousa, vai mudando en esperpento ata o estoupido final. Así se fai teatro, que carallo! Sen escrúpulos, como dicía Faulkner que había que escribir unha novela. Sen amable hipocresía.

Esta obra de aparente sinxeleza, pero densa e tensa, con moitas vísceras, debería ter o efecto dunha convulsi’´on que incomodara para ben ao teatro galego. Xúlio Lago esnaquiza un espello. A súa valentía é a dos bravos, dos que non dubidan cando chega a hora do desafía. Podía asentarse no propio historial, consolidar un estilo. Podía, pola contra, arriscar nunha incerta aventura. Escolleu isto último. ¡Saúde e Terra!

«Non se chora» é unha obra de director e de actores. Hai nesa montaxe papeis bordados como encaixe de Camariñas e modelados coa exquisita dureza da porcelana de Sargadelos. Recoñecida está aos actores galegos a perseverancia e mesmo sacrificio de sangue, suor e lágrimas. Posto que non se chora, tempo vai sendo de quitarse o sombreiro e saudar con gratitude de espectador a seis grandes….!Actores¡

Manuel Rivas. (Publicado no libro-programa do espectáculo en A Coruña, Outubro de 1993)

Comentario crítico de Damián Villalaín

«A finalidade do texto sempre foi e é servir de espello á natureza, mostrarlle á virtude a súa propia imaxe, ó vicio o seu vivo retrato e á idade e substancia do século a súa propia forma e marca». Son palabras de Shakespeare, en boca de Hamlet. Había tempo que semellaban esquecidas no noso teatro, tan pouco amigo de levar ós escenarios o presente, o cotián, a «forma e marca» do século. Xa sei que os tempos e as ideas van confusas e que falar de ben e mal, de vicios e virtudes é tarefa ingrata e perigosa. Moitos, ademais, aseguran que ese papel o cumpre hoxendía a televisión, con máis riquezas e máis desgarro. Pero o teatro demitiría da súa función máis esencial se deixase en mans de toda esa golfería mediática, de todos eses hipócritas depredadores de audiencias e diñeiros a necesaria «cita con la vida».

Por iso merece un forte aplauso e os honores do regreso «Non se chora», a obra teatral de Roberto Cossa estreada hai uns días no Principal por Xúlio Lago e o seu Teatro do Atlántico. A obra trata duns irmáns que, axudados polas súas respectivas donas, intenta, con moito amor e cariño, acelerar a morte da súa nai para poder venderlle as fincas. Recoñezo que nalgún momento da representación tiven unha estraña sensación, parecida á que debe sentir o espía involuntario dunha traxicomedia cutre da vida real, onde non hai moito que escarvar para atopar o poderío triunfante da frustración, a maldade e a miseria..O de «Non se chora» poder’´ia ser motivo de calquera «reality show» televisivo. O que pasa é que entre Julián Lago e Xúlio Lago hai a mesma diferenza que entre Balzac e Nieves Herrero. A diferenza insalvable que segue a haber entre o arte e a inmundicia do deseño. Gracias a obras como «Non se chora» temos unha razón máis para afirmar que o teatro segue estando cheo de vida e que pode seguir sendo espello no camiño e «máquina de la verdad» necesaria e intelixente. E tamén para dicir que os actores galegos son cada día mellores.

DAMIÁN VILLALAÍN. (La Voz de Galicia. 30/10/93)

Galería

Teatro do Atlántico